Achtergrondartikelen over lucht, geluid en gezondheid

Naar een roetreductieplan voor een gezonder beleid op luchtkwaliteit

Het luchtbeleid in Nederland gebruikt fijnstof (PM10 en 2.5) en stikstofdioxide (NO2) als indicatoren voor de luchtkwaliteit. Recent onderzoek wijst echter uit dat de normen voor deze stoffen niet meer de juiste maat zijn om de volksgezondheid te bevorderen. De EU luchtnormen voor fijnstof en stikstofdioxide hebben weliswaar bijgedragen aan een schonere lucht, ze zijn nu alleen nog maar een juridisch sturingselement zonder dat onze lucht er schoner van wordt. Er is behoefte aan een gerichter luchtbeleid waarbij de bevordering van gezondheid centraal staat.

Fijnstof is een complex en heterogeen mengsel, waarbij niet elk deeltje een gevaar voor de gezondheid oplevert. Het vormt als het ware een deken over Nederland, met relatief weinig verschillen in concentraties. Nabij snelwegen zijn de concentraties minder hoog dan je zou verwachten op grond van de aantallen voertuigen. Voor een bepaalde vorm van fijnstof, roet, ligt dit heel anders. Roet is als indicator veel gevoeliger dan fijnstof voor ruimtelijke variatie (afstand tot wegen) en voor veranderingen in uitstoot (verloop tijdens spits en daluren). Roetconcentraties blijken heel dicht het verloop van het aantal auto's te volgen, wat minder het geval is bij fijnstof en NO2. Daarmee vertoont roet ook een duidelijker verband met (nadelige) gezondheidseffecten dan fijnstof. Onderzoek van het RIVM en het IRAS heeft dit recent aangetoond.

De betekenis van roet voor gemeentelijk luchtbeleid

Gemeenten hebben sterk behoefte aan instrumenten om de gezondheidswinst van maatregelen in kaart te brengen. Een roetmaat of roetreductieplan is een nuttige aanvulling op de huidige fijnstof- en stikstofdioxide metingen. Recent onderzoek van RIVM, TNO, PBL en DCMR laat zien dat het haalbaar is om met meten en berekenen de concentratie van roet vast te stellen. Met roetmetingen zullen overheden in staat zijn om maatregelen beter te onderbouwen, zeker wanneer deze voor het halen van de huidige fijnstofnormen van weinig belang lijken. Maatregelen als milieuzonering, snelheidsbeperking en het toepassen van roetfilters blijken meer gezondheidswinst op te leveren dan op basis van de oude methodiek werd aangenomen. Deze onderzoeksresultaten sluiten aan op de aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer (invoegen artikellink) om niet alleen met de normen voor luchtkwaliteit rekening te houden, maar vooral ook met het verbeteren van de volksgezondheid.

Normen als doel op zich

Het is de vraag of er een norm voor roetconcentraties moet komen. Normen voor luchtkwaliteit kunnen voor overheden een doel op zich worden. Eenmaal binnen de normen zijn overheden soms niet meer geneigd tot het nemen van verdere maatregelen. Het huidige kabinet spreekt zelfs van het "opvullen" van de normen. Het toelaten van zoveel mogelijk gezondheidsschade binnen de normen mag natuurlijk nooit een beleidsdoel zijn. Daarom is het nuttiger om te spreken van een roetreductieplan, waarbij een voortdurende reductie het doel is i.p.v. het halen van een norm.

Roetreductieplan: kosteneffectiever en meer gezondheidswinst

De Kracht van Utrecht stel een roetreductieplan voor, waarbij de roetuitstoot elk jaar 10 procent vermindert. Dit kan een gezondheidswinst voor de burger betekenen van 3 tot 18 maanden langer leven. Concrete maatregelen in het roetreductieplan zijn het invoeren van 80 km/h op de doorgaande (snel)wegen rond Utrecht en goede milieuzones voor vrachtwagens, auto's en andere vervuilende voertuigen en machines in en om de stad.

De kosteneffectiviteit van een roetreductieplan zit ook in de dubbelrol in lucht- én klimaatbeleid. Roetdeeltjes in de lucht versterken immers de opwarming van de aarde. Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu wil een brede toepassing van roet ter ondersteuning van het lokale luchtkwaliteitsbeleid mogelijk maken. Voorjaar 2012 zullen de benodigde gegevens en modellen beschikbaar zijn voor gemeenten.

Voor dit artikel is gebruik gemaakt van het artikel 'Roet in het Luchtbeleid', door Leendert van Bree (Tijdschrift Milieu, december 2011, nr. 8). Zie www.vvm.info voor meer informatie.

Lees ook het verslag van de landelijke conferentie "Naar een roetmaat voor een gezonder luchtkwaliteitsbeleid", georganiseerd door DCMR Milieudienst Rijnmond op 5 oktober 2011

Meer weten over de kosten van luchtvervuiling? Lees dan het artikel VOLY's – over de maatschappelijke kosten van luchtvervuiling