Files effectief oplossen met slimme mobiliteit in plaats van meer asfalt

Details

Gepubliceerd op vrijdag, 25 november 2016 12:15

Al sinds 2008 woedt er een debat over nut en noodzaak van de plannen om de A12 en A27 bij Utrecht te verbreden, inclusief een verbreding tot 14/15 rijstroken bij Amelisweerd. Volgens het regeerakkoord van VVD en PvdA moet de besluitvorming in deze periode worden afgerond. Is een dergelijk plan nog wel van deze tijd?

Het geloof in meer asfalt als ultieme file-oplosser is namelijk flink aan het afkalven. Bijna alle verkiezingsprogramma’s spreken over “slimme mobiliteit”, over “real time data” en het optimaal benutten van ruimte die verkeer inneemt. Politieke partijen hebben meer aandacht voor een mix in mobiliteit. Het OV biedt in combinatie met de (e)fiets en een hogere frequentie een gezond alternatief voor vervoer in en tussen stadsregio's. Nergens lijkt dit recept zo toepasbaar als juist in het Utrechtse stadsgewest.

Files zijn niet op te lossen met meer asfalt

De files groeien weer. En voor wie in de file staat heeft minister Melanie Schultz van Haegen geen bemoedigende woorden. Als geen ander heeft zij zich ingespannen om deze Kabinetsperiode zoveel mogelijk wegen te openen of te verbreden. Een maand geleden meldde zij de Tweede Kamer dat de files voorlopig alleen maar toenemen. Volgens de minister komt dat door een aantrekkende economie en lage brandstofprijzen; voor haar en haar partij geen ongewenste ontwikkelingen.

In feite maakt het alleen maar duidelijker dat haar recept niet werkt. Haar methode versterkt de problemen alleen maar. Rond steden loopt het verkeer vast en met de huidige oplossing zal het ook altijd blijven vastlopen. Iedere expert weet het, maar te weinig mensen zeggen het hardop. Want als er ergens nog in de maakbaarheid van de samenleving lijkt te wordt geloofd, dan is het op de burelen van Rijkswaterstaat en het Ministerie van Infrastructuur en Milieu.

Steeds meer mensen krijgen door dat alsmaar meer asfalt niets oplost. Een rond Prinsjesdag gepubliceerd opinieonderzoek van I&O Research laat zien, dat nog maar 28% van de Nederlandse bevolking gelooft dat aanleg van meer wegen files helpt oplossen. In 2010 was dat nog 41%! Opmerkelijk genoeg liet hetzelfde onderzoek zien dat een meerderheid van de bevolking inmiddels het idee van rekeningrijden steunt.

Leren van big data en nieuwe inzichten toepassen

Meer en meer begint het besef door te dringen dat gebruik maken van big data (bijv. die van TomTom en gsm's) ons dichter bij een werkelijke aanpak van de fileproblematiek kan brengen. En wat blijkt uit cijfers van het Ministerie zelf1? Dat het grootste reistijdverlies (zo’n 70%) plaatsvindt op het onderliggend wegennet, in combinatie met de toe- en afritten van (steeds bredere) snelwegen. Een probleem dat zich bij uitstek afspeelt in de stadsregio’s.

Dat betekent dat elke winst in reistijd door verbreding van snelwegen of verhogen van de maximumsnelheid verloren gaat bij de stedelijke toe- en afvoerwegen, omdat daar de capaciteit nu eenmaal begrensd is. Hoe harder je de files wilt oplossen, hoe hardnekkiger ze zich verplaatsen en voortplanten aan de randen van de stad.

Tegelijkertijd ligt hierin de sleutel tot een veel vruchtbaarder aanpak. Het Centraal Planbureau (CPB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) gaven eerder dit jaar in hun publicatie ‘Kansrijk Mobiliteitsbeleid’ al aan dat andere oplossingen beter en meer rendabel zijn. Zij bepleiten een goed afgestemde mix van investeringen in openbaar vervoer, fietsvoorzieningen en slim autogebruik. Daarmee verlicht je tegelijkertijd de druk op de ringwegen.

En het is alsof de praktijk de theorie al vooruit loopt. Uit cijfers die de minister recent aan de Kamer heeft gestuurd, blijkt dat het aantal kilometers dat mensen met de trein hebben afgelegd tussen 2005 en 2015 met ruim 3 miljard is gestegen, een toename van bijna 22 procent. Ook het fietsgebruik is sinds 2005 toegenomen: het steeg van 2005 tot 2015 met bijna 11 procent. Dat is meer dan de groei van het autogebruik. En het is juist de combinatie van fiets- en treingebruik die het sterkst groeit.

PvdA: asfaltplannen opnieuw beoordelen op nut en noodzaak

Interessant is dat in de recente ontwerp verkiezingsprogramma’s deze wending al te zien is. Een keuze voor slimme oplossingen op het gebied van filebestrijding krijgt de voorkeur boven de aanleg van meer asfalt. “Slimme mobiliteit” is niet alleen een paragraaf in het concept verkiezingsprogramma van D66 of GroenLinks, maar ook in die van het CDA. Zelfs het programma van de VVD – met een fietsende dame op de voorkant - toont opvallend meer aandacht voor fiets, OV en slimme mobiliteit dan voorheen. Pikant is dat de sterkste wending te zien is bij regeringspartij PvdA. Daar valt te lezen:

“Wij zijn terughoudend met de aanleg van nieuwe autoverbindingen. Alleen de echt noodzakelijke nieuwe verbindingen leggen we aan. Alle bestaande plannen voor wegen beoordelen we opnieuw op hun nut en noodzaak. [...] We leggen de focus op het beter en slimmer benutten van bestaande snelwegen. We investeren meer in de technologie voor zelfrijdende auto’s, en in de zogenoemde multimodale transportsystemen.”

Stadsregio Utrecht dé plek voor nieuw mobiliteitsbeleid

Een heet strijdpunt is op dit moment de besluitvorming over de Ring Utrecht. Daar wil het Rijk de A27 langs de oostelijke wijken en door het bos van Amelisweerd verbreden tot 14 rijstroken; bij Rijnsweerd en De Uithof zijn dat er zelfs 15 (!). Een plan vol uitvoeringsrisico’s, dat ruim een miljard euro kost (en bij tegenvallers nog veel meer). Een in opdracht van het ministerie uitgevoerde maatschappelijke kosten-batenanalyse gaf een negatief rendement weer voor de plannen. Het kost meer dan het de maatschappij en economie oplevert.

Utrecht is in meerdere opzichten een kenmerkend voorbeeld. De gemeente zelf heeft er in tien jaar 60.000 inwoners bij gekregen. Toch is het autoverkeer zowel in de stad als op de wegen rond de stad niet of nauwelijks toegenomen. Wel nemen de files aan de oostkant van de stad toe sinds de verbreding van de A28. Een illustratie van het feit dat verbredingen leiden tot meer files.

Utrecht lijkt ons bij uitstek de plek om nieuwe inzichten toe te passen, gebaseerd op big data en slimme mobiliteit. De compacte Utrechtse stadsregio ligt in het hart van het Nederlandse spoornet. Je hoeft maar rond te kijken in de omgeving van het station om te zien hoeveel het fietsgebruik is gegroeid. Utrecht staat aan de vooravond van een omslag naar een toekomst als tramregio. Hoe meer deze wending wordt gestimuleerd, hoe minder het stedelijke en regionale autoverkeer het landelijke verkeer op de Ring in de weg zit. Daarin ligt wellicht de sleutel voor een betere bereikbaarheid, zowel regionaal als landelijk.

Gezien het concept verkiezingsprogramma van de PvdA zou het vreemd zijn als deze Kamerfractie de Utrechtse regio niet de kans geeft op een oplossing in deze nieuwe richting.

--

Tekst: Jos Kloppenborg

Kracht van Utrecht & Vrienden van Amelisweerd