Herkomst bestemmingsonderzoek autoforenzen toont potentieel voor meer fiets en OV

Details

Gepubliceerd op vrijdag, 23 maart 2018 14:38

Nieuwe kaarten maken zichtbaar waar kansen liggen voor minder autokilometers en meer fiets en OV

Hoe zou je vanuit Utrecht met het oog op mobiliteit kunnen bijdragen aan het halen van de klimaatdoelstellingen van het kabinet?

Die bijdrage kan bestaan uit een verschuiving naar een meer duurzame mobiliteit met minder autokilometers en meer fiets en OV-gebruik in stad en regio. Stapsgewijs, waardoor er uiteindelijk een echte schaalsprong wordt gemaakt in duurzame, levensvatbare mobiliteit.

Maar hoe maak je nu zichtbaar waar je de meeste kansen ziet voor minder autokilometers en meer fiets en OV? 

Kansen in beeld brengen: visualisatie Utrechtse autoforenzen

We kunnen nu splinternieuwe kaartjes laten zien. Ze zijn opgesteld met gegevens die het CBS en het PBL ons dit voorjaar ter beschikking stelden. Het zijn in de eerste plaats geanonimiseerde gegevens van doorlopend uitgevoerd herkomst-bestemmingsonderzoek van het CBS. Het PBL heeft vervolgens voor ons CBS-data voor de jaren 2010 - 2016 per woon- of werkgemeente aangeleverd, mede omdat het PBL al in 2014 analyses voor eerdere jaren had uitgevoerd.

Op kaart 1 (links) zie je de gemiddelde dagelijkse pendel van autoforenzen in Nederland, in ochtend- en avondspits. Wat opvalt is dat de pendel gecentreerd is rond de grote steden. Alle hoofdsteden van Nederland vormen het centrum van de pendel, logisch want daar wordt of gewoond of gewerkt. Je ziet het dagelijkse woon-werkverkeer per auto in het beeld terug.

Analyse: woon-werk autoforenzen 2010 - 2016 (landelijk)

Het kaartje van auto forensisme in heel Nederland laat zien dat er niet veel forensenstromen van voldoende omvang zijn die de provincie Utrecht passeren. Woon-Werk forensisme speelt zich vooral af binnen stadsgewesten en tussen aanpalende stadsgewesten. Hilversum vormt een logische uitzondering omdat het grotendeels door de Provincie Utrecht omsloten is. Verder heeft Amsterdam een aantal connecties o.a. met Apeldoorn en Arnhem die waarschijnlijk door Utrecht lopen. Van de Amsterdam connecties met Rotterdam en Breda is niet zeker of Utrecht gepasseerd wordt. Maar veel meer is het niet.

Onze conclusie uit kaart 1(landelijk, links) is dat het Utrechtse wegennet van stad, provincie én Rijk, naast het vrachtverkeer, vooral wordt gebruikt door het woonwerkverkeer van automobilisten die in Utrecht wonen of werken. De sleutel voor duurzame oplossingen ligt dus in onze eigen regio en provincie! Het is dus niet terecht dat alleen het Rijk beslist over investeringen in infrastructuur.

Ook het ministerie zou dit inzicht moeten toepassen. In de Startnotitie Ring Utrecht van het ministerie, alweer uit 2008, lezen we op pagina 18: "Circa 30-40% van het verkeer op de Ring Utrecht is doorgaand ten opzichte van de provincie Utrecht." Dat wil zeggen dat 60 tot 70% van het verkeer op de stad en provincie gericht is. 

Dit inzicht komt overeen met de goed onderbouwde stelling dat de meeste verplaatsingen gemaakt worden binnen de 20 kilometer. Verplaatsingen waarvoor - tenminste voor een deel van de automobilisten - een duurzaam en actief alternatief beschikbaar is, bijvoorbeeld de eigen fiets of e-bike van de zaak.   

Provinciegrens overschrijdend

In een tweede kaartje (rechtsonder) is het provinciegrens overschrijdend autoforensisme opgenomen, een veel kleinere stroom vergeleken met de pendel van en naar Utrecht. 

Het kaartje van provinciegrens overschrijdend auto forensisme laat zien dat het kris-krasrelaties zijn. Er eigenlijk maar vijf 'grote' stromen zijn die zich (met de huidige klasse indeling) eventueel in richting laten splitsen. Van de stad Utrecht naar Rotterdam, Amsterdam en Hilversum, Amersfoort - Nijkerk en Veenendaal - Ede.

Interessant: Beide kaarten tonen dat er veel automobilisten forenzen tussen Utrecht en Amsterdam, Rotterdam en Hilversum.

Geanonimiseerde data postcodeniveau 4 benutten?

Het derde kaartje (intra-provinciale forenstromen, rechtsboven) geeft meer inzicht in de zwaktes van het gebruik van gemeentegrenzen als analyse basis. De data bleken geen gegevens op postcodeniveau van vier cijfers te bevatten. Met geanonimiseerde data op dit niveau zou je nog mooiere herkomst-bestemmingspatronen kunnen laten zien.

Sommige gemeenten zijn inmiddels zo groot dat:

a) een groot deel van de forensen binnen de gemeente blijft en er dus geen inzicht verschaft wordt over hoe deze forensen zich in stromen tussen wijken, buurten of postcodegebieden vertalen.

b) de verdeling van stromen tussen buurgemeenten niet helder is. Neem bijv. de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Er zijn serieuze forensenrelaties met Zeist, Utrecht, Amersfoort en Veenendaal. Maar geldt dit voor de hele gemeente of is vooral Driebergen-Rijssenburg op Zeist/Utrecht georiënteerd, Maarn vooral op Amersfoort en Leersum/Amerongen op Veenendaal?

Utrecht raakt meer gespitst op herkomst-bestemmingsrelaties

Nu is het goede nieuws dat de gemeente Utrecht inmiddels ook meer gespitst is op nut en noodzaak van dit soort herkomst-bestemmingsonderzoek. Voor het actieprogramma Utrecht Science Park en Rijnsweerd gaat binnenkort een onderzoek van start waarin alle beschikbare herkomst-bestemmingsrelaties in kaart worden gebracht. Het mooie is immers dat de Universiteit Utrecht en Hogeschool Utrecht alle woonadressen van studenten en medewerkers bezit. Hetzelfde geldt voor de medewerkers en bezoekers van het UMC en het Prinses Maxima ziekenhuis en voor de medewerkers van bedrijven in Rijnsweerd Noord. De analyse zou je kunnen aanvullen met de frequente bestemmingen van bewoners van Rijnsweerd Zuid.

Duurzame oplossingen?

Als we voor - tenminste een deel van de - automobilisten alternatieve oplossingen kunnen bieden zoals hierboven geschetst, kunnen zij met elkaar een Utrechtse bijdrage leveren aan de klimaatdoelstellingen van het kabinet. Voor de korte afstanden in het woon-werkverkeer met de fiets of de bus, voor de langere afstanden met de trein. De Utrechtse regio kent zo al minimaal 16 stations die in deze bijdrage - naast het supergrote en overbelaste Utrecht CS - een functie zouden kunnen krijgen. Zie de stations op onderstaande kaart nummer 4 (bron: Dubbele Schaalsprong Fiets & OV).

 
Op een vijfde kaart zien reizigers terug dat je in de regio Utrecht erg veel trein-verbindingen ter beschikking hebt op 20 minuten fietsen. Bron: Roland Kager (UvA).

Werk aan regionale oplossingen in een duurzaam mobiliteitsplan

Al met al gaven bovengenoemde inzichten extra voeding aan de oproep van de Kerngroep Ring Utrecht en Kracht van Utrecht om door te werken aan een sterke, aantrekkelijke, gezonde en duurzame regio van Nederland, en daarvoor mobiliteit tijdig en op regionaal niveau te organiseren. Een schaalsprong in denken en doen is nodig, met een nauwere samenwerking in stad, regio/U10 en provincie. Het is hoog tijd om een ambitieus en uitvoerbaar mobiliteitsplan voor de Utrechtse regio samen te stellen met aantoonbaar nut en noodzaak voor provincie en Rijk.

Vervolgoproep: Wie zou hier aan willen meedenken? Wie heeft tips?

--

Analyse: Jan Korff de Gidts, met dank aan de waardevolle in blauw weergeven input van Tom de Jong. 

Reageren? Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. !