Achtergrondartikelen over lucht, geluid en gezondheid

Reactie Kracht van Utrecht op het Roetmemo van de Gemeente Utrecht

en op het voornemen tot een raadsinformatieavond naar aanleiding daarvan

Samenvatting

De reactie van het Kracht van Utrecht initiatief op het roetmemo is vooral dat wij de vertaling van roetconcentratie naar gezondheidsschade missen; dat wij graag hadden gezien hoeveel de auto, de scooter en houtstook bijdragen (en ook nog enkele andere bronnen); en dat er inzicht komt in wat de al voorgenomen en de al genomen maatregelen afzonderlijk bijdragen aan roetreductie.

Wij vragen de gemeente vooraf aan een raadsinformatieavond deze informatie in te winnen en bekend te maken aan de deelnemers van de raadsinformatieavond. Ook doen wij suggesties voor de vorm en inhoud van zo'n raadsinformatieavond.

Vooraf

De leden van het Kracht van Utrecht initiatief waarderen het zeer dat het gemeentebestuur nu serieus aandacht geeft aan roet. Tot niet lang geleden was er geen aandacht voor roet, deels omdat er voor roet geen Europese richtlijnen zijn; maar ook omdat pas tamelijk recent duidelijk is geworden dat de toxiciteit van de roetcomponent in fijnstof (PM¹⁰ of PM^2.5) relatief heel erg groot is. Bovendien werd vroeger vaak gedacht dat minder PM^2.5 samenging met minder roet, maar het tegendeel is intussen helaas het geval gebleken. Van nieuwere diesels met roetfilters is de roetuitstoot bepaald niet nul. Ook benzineauto's met katalysator stoten roet uit. Door directe injectie blijkt de roetemissie van benzinemotoren toe te nemen. Bovendien kan de roetemissie toenemen als motoren ouder worden omdat de werking van katalysator en roetfilter slechter wordt. Nieuwe inzichten dus, en het is lovenswaardig dat het gemeentebestuur daarop nu inspeelt. Overigens is roet niet de enige ziekmaker. Andere luchtvervuiling, bijvoorbeeld PM^2,5 door houtstook of uit veefabrieken, en lawaai mogen niet worden vergeten. Daarop gaan wij echter hier niet in.

Hieronder verwijzen wij naar de publicatie van de gemeente Utrecht "Roetmemo – Roetkaart" van 18 december 2014 als "het roetmemo". Vanwege de vele onzekerheden is het te subtiel om onderscheid te maken tussen de vele vormen waarin ultrafijnstof wordt uitgedrukt (UFP, roet, BS, EC, PM^0.1, PN^0.1), hoewel er wel verschil is, waarschijnlijk vooral in toxiciteit. Hier wordt steeds over roet gesproken; het roetmemo spreekt ook nogal eens van EC.

Onlangs publiceerde de Atlas Leefomgeving een roetkaart. Ook in het roetmemo staan roetconcentraties aangegeven, in de bijlagen. De gegevensbeschrijvingen suggereren dat deze twee kaarten op dezelfde gegevens gebaseerd zijn. Het gaat om berekende roetconcentraties. De twee kaarten gebruiken verschillende rekenmethoden. Het roetmemo rekent op een aantal rekenpunten langs de drukke wegen. Daardoor zou de indruk kunnen ontstaan dat woningen die niet direct aan een drukke weg staan geen roetbelasting hebben. De Atlas Leefomgeving geeft wel overal de roetbelasting, door interpolatie van de gegevens, waardoor de maximale waarden echter omlaag worden gedrukt. Roetuitstoot en rekenmodellen zijn niet erg nauwkeurig bekend. De kaarten moeten dan ook vooral indicatief gebruikt worden. Het roetmemo is daarover helder.

Effect en oorzaak roet

Roetkaart NL_RIVM_DCMR_300 De bovengenoemde roetkaart van de Atlas laat zien dat de roetconcentraties in Utrecht wel heel erg hoog zijn. Het roetmemo doet geen poging deze concentraties te vertalen naar gezondheidsschade. Dat is echter wel wezenlijke informatie om te beoordelen hoe ernstig de leefomgeving in Utrecht wordt aangetast door roet. Om roetconcentratie te vertalen naar gezondheidsschade kan te rade worden gegaan bij presentaties op de roetconferentie van 2011. Nicole Janssen en Gerard Hoek lieten daar zien dat Nederlanders ruim een half jaar korter leven voor elke μg/m³ roet.

Het roetmemo meldt dat de hoogste berekende concentratie 3,3 μg/m³ is. Mensen die daar wonen zouden dus bijna twee jaar korter leven door het roet. Het is niet helemaal duidelijk of er echt mensen wonen in de meest vieze straten, maar het valt aan te nemen dat mensen die werken aan die straten, en dus vele uren per week worden blootgesteld, ook wel een jaar korter zullen leven. Naast verlies van levensjaren veroorzaakt roet verder nog diverse ziekten, geboorteafwijkingen, enzovoort, die de kwaliteit van leven ernstig kunnen verminderen. Kan aangegeven worden hoe bijvoorbeeld astma (of COPD) in Utrecht samenhangt met roetblootstelling? Lees verder...

Communiceren over gezondheidsschade

Brunekreef Utrecht2014 Het roetmemo zou goed kunnen dienen om extra verkeersmaatregelen aan de burger te motiveren. Daarvoor moet de burger dus wel weten hoeveel gezondheidsschade roet aanricht. De meeste burgers zijn niet onder de indruk van een jaartje korter leven. Daarom zou nagedacht moeten worden over hoe deze gezondheidsschade te communiceren. Vergelijken met de schade door roken of obesitas bijvoorbeeld? Uitdrukken in verhoogde sterftekans? (Janssen en Hoek schatten die verhoging op ruim zeventien procent (!) op de vieste locaties.)

Bovendien moet de burger overtuigd zijn dat roet vooral door verkeer komt. Janssen en Hoek zeggen daarover wel iets (bv "Het contrast tussen locaties met veel en weinig verkeer is voor roet groter dan voor PM¹⁰ of PM^2.5") maar de autorijder wil graag de schuld afschuiven naar vieze brommers en scooters, naar binnen- en pleziervaart, of naar houtstook. Het zou daarom goed zijn om te weten hoeveel deze bronnen bijdragen. Het roetmemo maakt alleen onderscheid naar bijdrage van de snelweg en van het lokale verkeer. Mogelijk zitten scooters en houtstook verwerkt in de achtergrondconcentratie.

Het roetmemo probeert niet de burger te overtuigen van de noodzaak van maatregelen; dat wordt - terecht - aan de politiek overgelaten. Helaas echter geeft het ook niet de volledige informatie die nodig is voor de politieke besluitvorming, te weten de vertaling van concentratie naar gezondheidsschade en de relatieve bijdrage van de diverse bronnen. Nu niet bekend is hoeveel roet die andere bronnen bijdragen zullen automaatregelen waarschijnlijk meer op steun uit de bevolking kunnen rekenen als ook die andere bronnen (al is het maar symbolisch) worden aangepakt.

Berekeningen, effect maatregelen

De roetkaarten zijn berekend. Momenteel zijn er nog te weinig metingen voor goede calibratie van de berekeningen. Daarnaast zijn ook de emissiegegevens van de diverse bronnen niet goed bekend. Wel wordt veelal waargenomen dat de emissie van voertuigen in bedrijfscondities aanzienlijk hoger is dan de door de fabrikant gepubliceerde. Het roetmemo rapporteert de huidige situatie op basis van de huidige inzichten; het kan immers niet anders. Maar het roetmemo meldt ook "De roetkaarten voor toekomstige jaren (2015 e.v.) zullen worden gepresenteerd in januari volgend jaar". Die kaarten kunnen uiteraard alleen gebaseerd zijn op berekeningen. Er wordt al vooruitgelopen op het effect van bijvoorbeeld de milieuzone en schonere bussen.

Bij de presentatie van toekomstige kaarten is het belangrijk te rapporteren hoe ze tot stand gekomen zijn. In het bijzonder luidt de vraag hoe de effecten van maatregelen worden gekwantificeerd. De uitspraak in het roetmemo "Als gevolg van de autonome verschoning van het autoverkeer nemen de roetconcentraties in de toekomst af" moet wel onderbouwd kunnen worden.

In het verleden is "verschoning" vooral gemeten met NO^x en PM¹⁰ uitstoot, maar, zoals al genoemd, die "verschoning" heeft juist geleid tot meer roetuitstoot. Hoe werkt de autonome "verschoning" door in roet? Wat is het effect van belastingmaatregelen, van milieuzonering, van snelheidsmaatregelen, van andere afstelling van VRIs? Hoeveel gaan automobilisten omrijden, of hoeveel stappen er over op ander vervoer, als de directe route wordt bemoeilijkt? Wordt er gerekend met realistische emissiegegevens? Hoe worden al deze effecten gekwantificeerd in de berekeningen voor de toekomst?

Roetbelasting in Utrecht Oost

We hebben nog in detail naar Oost gekeken. De snelwegen springen er daar uit, en een groot deel van de woonwijken in Oost worden erdoor besmet. Ook valt op hoe vies de Waterlinieweg, en de wegen tussen Uithof en centrum (Weg tot de Wetenschap, Rubenslaan, etcetera) zijn. De verbinding tussen Uithof en centrum zal wel opknappen als de tram gaat rijden. Aan de Adriaan van Ostadelaan kun je beter maar niet wonen. Het verkeer dat daarover rijdt gaat grotendeels over de Homeruslaan, maar daar liggen geen rekenpunten. Waarom niet? Er wordt wel gewoond, vele woningen staan dicht op de weg; er staat zelfs een basisschool aan!

(lees verder na de illustratie)

EC Roetmemo_Utrecht_2014

Een raadsinformatieavond?

Enkele raadsleden overwegen een raadsinformatieavond te beleggen naar aanleiding van de publicatie van het roetmemo en de aanbiedingsbrief van het college daarbij. Wij zien het nut van een dergelijke raadsinformatieavond vooral in de voorlichting aan bestuur en burgers van de stad, en in de voorbereiding van maatregelen om de gezondheid van de burger te verhogen. Wij hebben een aantal suggesties die in onze ogen dat nut kunnen verhogen.

1. Roet en roetconcentraties hebben vooralsnog geen juridische gevolgen. Hun enige relevantie ligt in de volksgezondheid – een aspect dat wij overigens veel en veel zwaarder wegen dan het juridische. Een bespreking van roet heeft dan ook alleen zin als we over volksgezondheid kunnen praten. Het roetmemo geeft wel een oppervlakkige kwalitatieve beschrijving van het verband tussen roet en gezondheidsschade. Er is echter veel meer bekend, zeker ook kwantitatief. Deze kennis zou beschikbaar moeten zijn voorafgaand aan de raadsinformatieavond. Wellicht kan de gemeente een expert (bijvoorbeeld prof. dr. B. Brunekreef, IRAS, UU; of iemand van het RIVM) uitnodigen om vóór de informatieavond die informatie op papier te zetten.

2. Mogelijk kan de gemeente die informatie vertalen naar blootstelling van de burgers door gebruik te maken van aantal blootgestelde woningen en het aantal bewoners per woning. Deze informatie is bijvoorbeeld van belang als u maatregelen gaat overwegen die tot omrijden zouden kunnen leiden. Dit onderzoek kan nu al in gang worden gezet.

3. Graag zouden wij een lijst van de (bijvoorbeeld) 50 vieste straten zien. Dat heeft enerzijds een praktische reden: kleurenplaatjes geven niet helder aan wie het meest lijdt (zeker voor kleurenblinden). Maar ook denken wij dat zo'n lijstje de gedachten over maatregelen richting kan geven.

4. Een indicatie van de relatieve en absolute bijdrage van de diverse bronnen wordt op prijs gesteld. Het maakt de voorbereiding van extra maatregelen een stuk gemakkelijker.

5. Het gebruikelijke format van een raadsinformatieavond vinden wij nogal onbevredigend. Liever zagen wij een rondetafeldiscussie. Overigens hebben veel zittingen tijdens de raadsinformatie-avonden al dat karakter, dus aan deze wens kan tegemoet gekomen worden binnen de huidige procedures. Wij geven de voorkeur eraan om experts niet tijdens de zitting hun presentatie te laten doen, omdat in de praktijk blijkt dat er na zo'n presentatie en de vragen van gemeenteraadsleden erover nog maar weinig tijd rest voor de burger om mee te praten. Daarom dus liever de kennis van die experts vooraf op papier.

6. Het roetmemo, na te zijn uitgebreid met gezondheidsinformatie conform suggesties 1, 2, 3 en 4, motiveert de noodzaak van maar bevat geen voorstellen voor maatregelen. We rekenen op vervolg-raadsinformatie-avonden, waarin voorgestelde maatregelen kunnen worden besproken. Die maatregelen moeten leiden tot minder roet. Wij stellen voor een "roetreductieplan" op te stellen, waarin belanghebbenden samenwerken om de roetuitstoot jaarlijks met een vast te stellen percentage (bijvoorbeeld tien procent) te laten dalen. De maatregelen die de gemeente Utrecht treft kunnen daarop vooruit lopen.

7. Liever een goede raadsinformatieavond in februari dan een slecht voorbereide in januari. Toch willen wij uitstel beperken. Daarom, vinden wij, moeten bestaande inzichten in de gezondheidseffecten wel worden opgenomen in het roetmemo, maar we willen niet wachten op nieuw onderzoek. Dat geldt ook voor de betrouwbaarheid van de berekeningen waarover het roetmemo nu rapporteert. Wat nu nog niet bekend is moet dan maar PM worden opgenomen.

---

Kracht van Utrecht initiatief, 2 januari 2015

Deze reactie is op 2 januari 2015 verstuurd aan de leden van het Utrechts College en de gemeenteraad.

Bekijk / download hier onze reactie in pdf-format